گل نرگس

پیرامون زندگانی زینب کبری سلام الله علیها در متون تاریخی و روایی باقی مانده اطلاعات چندانی وجود ندارد. و به قطع بعضی حکایات وارده نیز صحیح نیستند. اما می توان حقایق را از این متون بیرون کشید. این نوع اختلاط در کتب، مخصوص به حضرت زینب سلام الله علیها نیست، از رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم است تا امام عصرمان عج الله تعالی فرجه الشریف. گویی بازگویی زندگی آنان نیز برای معاندین گران بود. در بیشتر متون شخصیت بزرگوار زینب کبری سلام الله علیها بیش از هر چیز با واقعه کربلا گره خورده است. خطبه های به جای مانده از ایشان نشان از شخصیت بارز اوست. پدری دارد که ولی الله است؛ امیر المؤمنین علیه السلام و مادری دارد که پرورده رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم است؛ فاطمه کبری سلام الله علیها. همین کافی است که زندگی او را در پدر و مادرش جستجو کنیم. مگر نه اینکه او را زینب کبری نامیده اند. تولد: طبق نگارش برخى از محقّقان ولادت آن بانوى بزرگوار، پنجم ماه جمادى الأولی سال پنجم یا ششم هجرى و در مدینه منوره است، [۱]

همچنین شعبان سال ششم هجرى، سال چهارم و نیز اواخر ماه رمضان سال نهم هجرى نیز گفته شده است. [2] ایشان سومین فرزند حضرت فاطمه کبری سلام الله علیها بعد از امامان بزرگوار حسن و حسین علیهما السلام می باشند.

نام حضرت‏ زینب سلام الله علیها

هنگامى که آن حضرت، متولّد شد، مادرش حضرت زهرا (سلام الله علیها) او را نزد پدرش امیر المؤمنین علیه السلام آورده گفت: این نوزاد را نام گذارى کنید. با این که معمول است غالباً والدین نام فرزندان خود را انتخاب می کنند، ولی حضرت فرمود: من از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در این کار جلو نمى‏ افتم. در این ایام، حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم در مسافرت بودند. پس از مراجعت از سفر، امیر المؤمنین علیه السلام به حضرت عرض کرد: نامى براى این نوزاد انتخاب کنید، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: من بر پروردگارم، در این امر، سبقت نمى‏گیرم. در این هنگام جبرئیل علیه السلام فرود آمده، سلام خداوند بزرگ را به پیامبر ابلاغ کرده و گفت: نام این نوزاد را «زینب» بگذارید! خداوند این نام را براى او برگزیده است، آن گاه مصایب و مشکلاتى را که بر آن حضرت وارد خواهد شد، بازگو کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم گریست همان طور که هنگام ولادت امام حسین علیه السلام گریست، و فرمود: «هر که بر مصیبت های این دختر بگرید مانند آن است که بر دو برادرش؛ یعنی حسن و حسین علیهما السلام گریسته باشد».[3]

کنیه حضرت زینب سلام الله علیها

در مقاله ای تحت عنوان «زینب سلام الله علیها» [4] آمده است: کنیۀ حضرت زینب سلام الله علیها امّ کلثوم و امّ الحسن است. بعضی گفته اند: بر صحّت و سقم آن آگاهى پیدا نکردیم،[5] ولی بعضی دیگر معتقدند: کنیۀ آن حضرت، تنها امّ کلثوم است.[6]

چنانکه دیده می شود کنیه حضرت أم کلثوم می باشد و در تحقیقی که استاد قزوینی انجام داده اند ثابت کرده اند که ام کلثوم همان زینب کبری سلام الله علیها اند و حضرت فاطمه سلام الله علیها دختر دیگری به نام ام کلثوم ندارند. [7]

القاب حضرت زینب سلام الله علیها

برای حضرت زینب سلام الله علیها، القاب زیادی ذکر کرده اند که برخی از آنها خالی از اشکال نیستند. چرا که بسیاری از آنها برگرفته از سخنانی است که صفات علیا مخدره را بیان نموده اند و برخی هم بعد فوت ایشان با نگاه به واقعه کربلا به ایشان داده شده است و لقب محسوب نمی شوند با این حال در ذیل به بعضی از آنها اشاره می شود:

1- عالمه غیر معلّمه: داناى بی آموزگار.

۲- فهمه غیر مفهّمه: فهمیده بدون‏ فهماننده.

3- کعبه الرّزایا: قبله رنج ها.

۴- نائبه الزهراء سلام الله علیها: جانشین و نماینده حضرت زهرا سلام الله علیها.

۵- نائبه الحسین علیه السلام: جانشین و نماینده حضرت حسین علیه السلام.

۶- ملیکه الدنیا: ملکه جهان، شه بانوى گیتى.

۷- عقیله بنی هاشم: بانوی خردمند بنی هاشم،‏ عقیله النساء: خردمند بانوان، عقیله خدر الرساله: خردمند پرده‏نشینان رسالت، عقیله الطالبیین: زن خردمند از خاندان حضرت ابو طالب (و در بین طالبیان)، عقیله الوحى: بانوى خردمند وحى، عقیله النبوّه: بانوى خردمند پیامبرى، عقیله القریش: بانوى خردمند از قریش، سیده العقائل: بانوى زنان خردمند.

۸- عدیله الخامس من اهل الکساء: همتاى پنجمین نفر از اهل کساء (امام حسین) علیه السلام.

۹- کفیله السجّاد: سرپرست حضرت سجّاد علیه السلام.

۱۰- سرّ أبیها: راز پدرش على علیه السلام.

۱۱- الصدّیقه الصغرى: صدّیقۀ کوچک تر. به این لقب ملقب شده تا با مادرش صدّیقه کبرى فاطمه زهرا سلام الله علیها، اشتباه نشود.

توضیح در خصوص «زینب کبرى»: می گویند: «زینب کبری گفته مى‏شود تا میان او و دیگر خواهرش (ام کلثوم)!!! که به نام و کنیه او خوانده مى‏شود، فرق باشد». البته سخن ناصوابی است. ایشان تنها دختر فاطمه کبری سلام الله علیها می باشند و بس. و اینکه کبری گفته می شود به جهت تعظیم مقام اوست. می گوییم خمینی کبیر رحمة الله علیه، آیا خمینیِ دیگری است که از ایشان بزرگترند؟؟

۱۲- عابده آل على: پارساى خاندان على علیه السلام.

۱۳- بطله کربلاء: قهرمان کربلا.

۱۴- عظیمه بلواها: بانویى که امتحانش بس بزرگ بود.

۱۵- الباکیه: بانوى گریان.

۱۶- سلیله الزهراء: چکیده و خلاصه حضرت زهرا.

۱۷- امینه اللّه: امانت‏دار الاهى. ۱۸- آیه من آیات اللّه: نشانى از نشانه‏هاى خداوند.

۱۹- مظلومه وحیده: ستمدیده تنها.

۲۰- صابره محتسبه: پایدارى‏کننده به حساب خداوند و براى خداوند. [8]

همسر و فرزندان حضرت زینب سلام الله علیها

همسر زینب کبرى سلام الله علیها، جناب عبد اللّه بن جعفر (پسر جعفر طیّار) است. وى، نخستین نوزاد مسلمان در حبشه بود. در ایّامى که پدرش «جعفر بن ابى طالب» به حبشه هجرت کرده بود، در آن کشور به دنیا آمد. مادرش «اسماء بنت عمیس» بود. اسماء، پس از شهادت جعفر طیّار در جنگ موته، به همسرى أبو بکر، سپس على بن ابى طالب علیهما السلام در آمد. عبد الله بن جعفر، مورد عنایت خاصّ پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم بود، به ویژه که پدرش سردار شهید جبهه اسلام به شمار مى‏آمد. همچنین مورد علاقه امیر المؤمنین علیه السلام بود و ارادتى شایان به امام حسن و امام حسین علیه السلام داشت. مردى سخاوتمند و اهل جود و بخشش بود. [4]

از توضیحات فوق روشن می شود که جناب عبد اللّه بن جعفر، پسرعموی حضرت زینب سلام الله علیها است فرزندان آن حضرت، چهار پسر و یک دختر بوده اند به نام های: علی و عون الأکبر و محمد و عباس و ام کلثوم. از بین این فرزندان، عون و محمد در کربلا حضور داشته و در رکاب حضرت سید الشهدا علیه السلام به شهادت رسیدند.[4]

وفات حضرت زینب سلام الله علیها

در تاریخ وفات حضرت زینب سلام الله علیها همانند تاریخ ولادت وی، اختلاف نظر وجود دارد. و نظر قطعی وجود ندارد. با این حال قول مشهور است که یک سال بعد از واقعه کربلا زنده بوده اند. [4]

مرقد حضرت زینب سلام الله علیها

در سوریه بارگاه مشهوری که گفته می شود مرقد شریف ایشان می باشد. اما واقعیت چیست؟ چنانکه آقای پناهیان در یکی از سخنرانی هایشان بیان کرده اند؛ این مرقد شریف متعلق به زینب دیگری است و با علیا مخدره ارتباطی ندارد و ظاهراً قبر ایشان همچون مادرگرامیشان سلام الله علیهم مخفی است. [4]

فصاحت و بلاغت حضرت زینب سلام الله علیها

هر خطیبی بخواهد فصیح و بلیغ سخن بگوید، علاوه بر استعداد ذاتی، باید بارها تمرین کند، همچنین در حین خطابه لازم است از نظر روانی و جسمانی کاملا آماده باشد تا بتواند خطبه ای فصیح و بلیغ ادا کند و شنوندگان نیز باید با او هماهنگ باشند. در غیر این صورت یارای سخن گفتن نخواهد داشت تا چه رسد به این که بخواهد فصیح و بلیغ بگوید. حضرت زینب سلام الله علیها بدون آن که دوره دیده و یا تمرین خطابه کرده باشد، در حال تشنگی، گرسنگی، خستگی اسارت و از نظر روانی داغ دار و آواره، خطبه ای می خواند که همه را تحت تأثیر قرار می دهد، وی در بخشی از آن خطبه می فرماید: «ای مردم کوفه! ای نیرنگ بازان و بی وفایان . . .». سخنان زینب سلام الله علیها چنان بود که وجدان خفته مردم را بیدار کرد و صدای گریه از زن و مرد و پیر و جوان و خردسال بلند شد. [4]

شجاعت زینب سلام الله علیها

اگر از شجاعت او بگوییم مثل این است که خواسته ایم چیز پنهانی را باز نماییم کسی نیست از شجاعت او و ایستادگی او و پایمردی او نشنیده باشد و اقرار به آن نکرده باشد. او فرزند فاطمه عظمی است. اگر روزی مادر به دفاع از ولایت علوی برخاست. او نیز چنین کرد و ولایت حسینی را به آفاق رساند به یک سخن او پرورده زهرا سلام الله علیها است و اگر چنین نبود باید چیزی گفته می شد. حضرت زینب سلام الله علیها الگویی حسنه هدف اساسی و نهایی تمام پیامبران، تربیت صحیح انسان ها برای تکامل و سعادت ابدی است. در این مسیر یکی از روش های اساسی و راه کارهای عملی، پرورش و تربیت از طریق الگوها است. با مراجعه به قرآن کریم و روایات وارده از معصومان علیهم السلام مشاهده می شود که به تربیت انسان از طریق الگو بسیار تأکید شده است. قرآن کریم در موارد متعدد، پیامبران، انسان های صالح و امت ها را به عنوان الگو و نمونه معرفی کرده است، در بارۀ پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید: “مسلّماً براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نیکویى است، براى آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد مى‏کنند” یا دربارۀ ابراهیم و یارانش می فرماید: “براى شما سرمشق خوبى در زندگى ابراهیم و کسانى که با او بودند وجود داشت…”. منظور از تأسی و الگو قرار دادن، حالتی است که انسان، از هر جهت به مقتدایش اقتدای تام و تمام کند. کسانی که می خواهند حضرت زینب سلام الله علیهارا الگوی خویش قرار دهند، ضروری است، ابتدا آن حضرت را بشناسند، از ویژ گی ها و خصایص اخلاقی و برنامه ها و اهدافی که آن حضرت در زندگی به آنها اهتمام می ورزید، آگاهی پیدا کنند، سپس با شناخت کامل آنها را سر لوحۀ زندگی خویش قرار داده، تا بتوانند با تأسی و اقتدا به این بانوی قهرمان و نمونه، یک زندگی سالم و با سعادت داشته باشند. برخی از مهم ترین خصایص و صفات بارز حضرت زینب سلام الله علیها که برای تأسی و اقتدای رهروان راه کمال ضروری است، از این قرار است: ایمان علم و دانش عفت و حجاب و پاکدامنی کوشش در عبادت و بندگی ایثار و فداکاری فهم بالای سیاسی و اجتماعی شناخت تام و کامل نسبت به اهداف نهضت حسینی و ارزش های معنوی این قیام اطاعت و پیروی از امام علیه السلام تقدیم فرزندان در راه نهضت حسینی حقیر و کوچک نمودن طاغوت ها صبر و مقاومت در برابر مشکلات و مصائب تبلیغ و روشن گری از قیام کربلا و تحکیم آن. [4]

پی نوشت ها

1- انصارى زنجانى خوئینی، اسماعیل، الموسوعه الکبرى عن فاطمة الزهراء سلام الله علیها، 24 جلد، چاپ اوّل، قم، ۱۴۲۸ق‏. ج5 ص378.

2- همان.

3- همان ج1، ص 144: « «و بکى علیه کما بکى على الحسین علیه السلام و قال: «من بکى على مصائب هذه البنت کان کمن بکى على أخویها الحسن و الحسین علیهما السلام».

4- http://www.emamzadegan.ir/articles/view-1429.aspx

5- رحمانى همدانى، احمد، فاطمه زهرا علیها السلام شادمانى دل پیامبر، افتخارزاده‏، سید حسن، ص ۸۵۴، دفتر تحقیقات و انتشارات بدر، چاپ چهارم، تهران‏، ۱۳۸۱ش‏.

6- جزائری، سید نورالدین، خصائص زینبیه، محقق: باقری بیدهندی، ناصر، ص ۶۵ و ۶۶، مسجد مقدس جمکران، چاپ هفتم، قم، ۱۳۸۷ش.

7- http://www.valiasr-aj.com/lib/omekolsom/01.htm#03

8- انصارى زنجانى خوئینی، اسماعیل، الموسوعه الکبرى عن فاطمة الزهراء سلام الله علیها، 24 جلد، چاپ اوّل، قم، ۱۴۲۸ق‏. ج5 صص ۸۵۵ و ۸۵۶.